-
1 керде
кердеГ.: кердӹПӱсӧ керде острая сабля.
Мустай, изишак ошем каен, кердыжым нӧлтале. К. Васин. Немного побледнев, Мустай поднял свою саблю.
Сравни с:
пулач -
2 тул керде дене
(с) огнём и мечом (букв.: огненным мечом); готовый беспощадно уничтожатьТул керде дене тушман толеш. М. Шкетан. С огнём и мечом идёт враг.
Идиоматическое выражение. Основное слово:
тул -
3 умдо
умдо1. копьё; пика; колющее или метательное оружие на древкеКошар умдо остроконечное копьё;
неле умдо тяжёлое копьё;
вурс умдо стальное копьё.
Тушман-влак вурс керде дене, кӱртньӧ умдо дене лектыныт. К. Васин. Враги вышли со стальными саблями, железными копьями.
Казак керде, умдо-влак йылгыжыт веле. «У вий» Казачьи сабли, копья лишь блестят.
Аяр умдо ядовитое жало;
име гай умдо жало, подобное иголке;
изи умдо маленькое жало.
Пачемыш гай умдыжо лиеш гын, пӱшкыл пытара ыле. Ю. Галютин. Если бы было жало как у осы, изжалила бы.
Нӧргӧ кизам корштыктен, пӱшкыл колтыш умдыж ден (мӱкш). С. Чавайн. Сделав больно детским ручкам, ужалила (жалом) пчела.
3. стрелка (компаса, часов и др. измерительных приборов)Йошкар умдо красная стрелка;
магнит умдо магнитная стрелка.
Шагат умдо кокытым гына эрталтен. М. Иванов. Часовая стрелка минула только два часа.
4. стрелка; знак для указания направления и прДиаграммыштыже йошкар да канде умдым сӱретлыме. В. Косоротов. На его диаграмме нарисованы красная и синяя стрелки.
5. перен. жало, острие (критики и т. д.)Ме Ильичын шылталыме шомак умдышкыжо логалына. В. Косоротов. Мы попадём на острие критики Ильича.
Нине образым сӱретлаш автор ни юморын кошар умдыжым, ни сарказмым кучылтын огыл. С. Ибатов. Чтобы нарисовать эти образы, автор не использовал ни жала юмора, ни сарказма.
6. перен. копьё (о световом луче, молнии и т. д.)Теве корно воктенсе пушеҥгышке пӱсӧ тул умдо йолт толын пурыш (йӱран годым). В. Косоротов. Во время дождя острое огненное копьё пронзило дерево, стоящее у дороги.
7. перен. пуля, снарядЮжгунам окоп гыч от шу лектын, умдо-пульо шӱмыш керылтеш. С. Вишневский. Иногда не успеешь выйти из окопа, как жало-пуля вонзится в сердце.
(Салтак) адак орудий велкыла вулно умдым шуялтыш. Е. Янгильдин. Солдат снова направил огонь (букв. протянул оловянную пику) в сторону орудия.
8. в поз. опр. копейный, копья, пики; относящийся к пике, копьюИзинекак керде йымалан кушшо, кажне пӱчкыш шылым умдо мучаш дене сеҥен налын илыше воин-шамыч тыгай вучыдымо, тале еҥ деке тӱкнен, ӧрмалгымыла лийыч. К. Васин. С детства выросшие с саблями в руке (букв. под саблей), завоевывавшие каждый кусок мяса с помощью (букв. концом) копья воины, столкнувшись с таким неожиданным, сильным человеком, словно растерялись.
9. в поз. опр. перен. стрелы, жала; относящийся к стреле, жалуНий лачыште пыстыл мучашан, умдо вуян вичкыж пикш кия. К. Васин. В колчане (букв. пестере) из лыка лежит тонкая стрела с перьями на концах и с головкой с жалом.
Идиоматические выражения:
-
4 в одно ухо вошло, в другое вышло
( у кого) бер колактан керде, икенчесеннән чыкты -
5 ввернуться
-
6 вдаться
сов.1) [тирәнгә] бату, тирәнгә керү, [тирәнгә] батып китү, тирәнгә кереп китү2) эчкә керү, эчкә кереп тору• -
7 видеться
несов.1) (с кем-чем и без доп.) очрашу, күрешү2) ( представляться воображению) күренү; сизелү; керү; төшкә керү -
8 вкатить
сов.1) ( что во что) тәгәрәтеп кертү, тәгәрәтеп кертеп кую2) ( что) (наверх) тәгәрәтеп мендерү, тәгәрәтеп мендереп кую3) обычно (кому-что) прост. кундыру, тондыру, чәпәү, ямау, берне утырту, берне сугу4) прост.; см. вкатиться -
9 вкатиться
-
10 вклиниться
сов.барып керү, килеп керү, ярып керү (эченә, арасына) -
11 влететь
-
12 врезаться
I вр`езатьсясов.1) барып керү, ярып керү, барып төртелү2) кереп тору, кереп китү3) перен. бәреп керү, бәреп килеп керү4) перен. калу, сеңү; урнашуII врез`атьсянесов.1) см. врезаться I2) страд. от врезать II -
13 вселиться
сов.1) урнашу, керү, кереп урнашу2) перен. керү, төшү, туу -
14 вторгнуться
-
15 заиграть
I сов.1) ( что) (истрепать) уйнап туздыру, уйный- уйный таушалдырып бетерүII сов.1) ( начать играть) уйный башлау, уйнарга тотыну2) ( засверкать) ялтырый башлау, ялт-йолт килү, җем-җем итү3) перен. алсулык уйнау, алсу төс[кә] керү -
16 зайти
сов.1) керү, кереп чыгу2) ( за кем-чем) алырга керү, алып чыгарга керү3) керү, барып керү4) әйләнеп керү; читләтеп керү5) бату, баю6) башлану, башланып китүразговор зашёл о... — сүз... турында башланып китте
• -
17 закатиться
-
18 залететь
сов.1) очып барып чыгу, очып менү; очып керү2) [очып барышлый] кереп чыгу, сугылу, тукталыш ясау -
19 залиться
-
20 заскочить
сов.; разг.1) сикереп керү, сикереп барып керү2) прост. узышлый керү, кереп чыгу, ашыгып кына кереп чыгу
См. также в других словарях:
керде — (Гур., Есб.) жалқау, еріншек. К е рд е адамды жаным жек көреді (Гур., Есб.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
кердең — 1 (Талд., Қарат.; Шымк., Лен.) өңшең, ылғи. Биыл колхоз малы к е р д е ң арық (Талд., Қарат.) 2 (Сем., Мақ.) паң, менмен, дандайсыған. Оның өзі де бір к е р д е ң қу еді, жөнді жауап бермей жүрер (Сем., Мақ.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
Печерники — с. Рязанской губ., Михайловского у., при р. Керде. Жителей 1530. П. при Петре I сделано городом, со стратегической целью, но в 1778 г. вновь обращено в село … Энциклопедический словарь Ф.А. Брокгауза и И.А. Ефрона
батыр — и. 1. Курыкмаучанлык, кыюлык, көчлелек, уңганлык сыйфатлары белән танылган кеше. Сугыш мәйданында дан алган кеше; баһадир. с. Курыкмас, кыю, тәвәккәл, көчле. рәв. Батырларча б. басып бүлмәгә керде 2. Көрәштә барлык башка көрәшчеләрне җиңеп чыккан … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
баш — 1. Кеше һәм хайван гәүдәсенең авыз, иң әһәмиятле сизү органнары һәм зур ми урнашкан өлеше. Баш киеме башыгызны салыгыз. Баштагы чәч баш тарау. Баш мие, ми 2. Үсемлекләрнең югарыгы өлеше, өстәге оч ботаклары, шундагы чәчәклекләре яки җимешлекләре … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
борлыгу — 1. диал. Борчылу, көенү; тынычсызлану 2. Быгырдау, быгыр быгыр итү авызына су борлыгып керде … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
йомышчы — 1. Йомыш (1) җиткереп йөрүче 2. Вак төяк хезмәт башкаручы йомышчы малай керде 3. Берәр йомыш белән кая да булса сайлап җибәрелгән кеше … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
йөгермә — и. диал. Вак вак, йөгерүгә якын кызу адымнар йөгермә белән керде … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кыюлык — (КЫЮЛАНУ) (КЫЮСЫЗ) (КЫЮСЫЗЛЫК) (КЫЮСЫЗЛАНУ) – 1. Кыю, батыр булу, батырлык; тәвәккәллек 2. Кыю эш, батырлык. II. КЫЮ – ф. Батырчылык итү, кыюлык итү, базу ничек кыеп кердең … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
песи-песи — рәв. Тавышсыз; бик юаш, мескен кыяфәттә песи песи генә килеп керде … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
пошу — I. 1. ф. Гадәттә эч пошу тезмәсендә кулл. : нәрсәгәдер борчылу, сагышлану, тынычсызлану, ямансулау. Гомумән берәр нәрсә тур. кайгырту, борчылу 2. и. Күңелсез, сагышлы уй яки халәт; пошаман бабайның эченә пошу керде. II. ПОШУ – ф. диал. Пычак… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге